Hạn chế tới mức thấp nhất thiệt hại do mưa bão gây ra

Có thiệt hại về người

Theo báo cáo của Ban chỉ huy PCLB Hà Nội, năm 2014 có tổng lượng mưa và số lượng các cơn bão, áp thấp nhiệt đới thấp hơn trung bình nhiều năm (lượng mưa trung bình trên địa bàn thành phố là 1.548,9mm thấp hơn năm 2013 là 389,2 mm; thấp hơn TBNN là 137,8mm).

Trong năm 2014 có 5 cơn bão hoạt động trên biển Đông, trong đó các cơn bão số 2, số 3 đã ảnh hưởng đến khu vực Hà Nội. Cụ thể: Cơn bão số 2 gây mưa vừa, mưa to trên địa bàn thành phố từ ngày 16/7/2014 đến ngày 21/7/2014 với lượng mưa trung bình 77,7 mm; lượng mưa lớn nhất tại điểm đo Liên Mạc là 211,2 mm. Mưa đã gây úng ngập cục bộ một số tuyến phố, làm một số cây đổ và cành gẫy khu vực nội thành. Cơn bão số 3 gây mưa vừa, mưa to trên địa bàn thành phố từ ngày 16/9/2014 đến ngày 21/9/2014 với lượng mưa trung bình 159,29 mm; lượng mưa lớn nhất tại điểm đo Ba Thá là 250,1 mm. Mưa đã gây ngập úng một số tuyến phố, làm một số cây đổ, cành gẫy khu vực nội thành; ảnh hưởng đến diện tích lúa, hoa màu khu vực ngoại thành.

Ngoài ra, trong năm 2014 còn xảy ra một số đợt mưa to kèm lốc xoáy cũng đã ảnh hưởng đến đời sống, sinh hoạt của người dân. Điển hình có 3 đợt mưa trong tháng 6 (từ ngày 4/6 đến ngày 8/6; từ 10/6 đến ngày 14/6 và từ ngày 18/6 đến ngày 19/6) đã làm một số tuyến đường, như: Phạm Văn Đồng, nút Mai Dịch, Phan Văn Trường, Trần Bình đã xảy ra úng ngập cục bộ với độ sâu 0,1- 0,2m. Gió lốc (mạnh cấp 8, cấp 9) xảy ra ngày 4/6 đã làm 119 cây đổ; 36 cành cây gãy; một cây xà cừ đổ (trên Đường Hùng Vương, khu vực ngã ba Thanh Niên - Mai Xuân Thưởng) đè lên xe taxi khi đang lưu thông làm lái xe bị tử vong; gió lớn trên hồ Tây cũng làm lật 1 thuyền, khiến 2 người chèo thuyền tử vong; xảy ra mất điện tại cửa điều tiết Hồ Tây, trạm bơm hồ Bảy Mẫu, trạm bơm hầm chui Trung tâm Hội nghị Quốc gia…

Khắc phục nhanh úng ngập

Do ảnh hưởng cơn bão số 2, gây mưa vừa, mưa to trên địa bàn thành phố từ ngày 16/7/2014 đến ngày 21/7/2014 đã xảy ra úng ngập từ 0,1-0,3m trên một số tuyến phố (đường Phạm Văn Đồng, Trần Bình, Phan Văn Trường, Hoàng Quốc Việt, Trần Đăng Ninh, Nút Mai Dịch, ngã tư Phan Bội Châu - Lý Thường Kiệt, Thợ Nhuộm, ngã tư Hàng Bài - Hai Bà Trưng, Tôn Đản, Đinh Liệt - Gia Ngư, phố Minh Khai khu vực chân cầu Vĩnh Tuy, Mạc Thị Bưởi). Công ty TNHH MTV Thoát nước Hà Nội đã khắc phục tình trạng úng ngập theo các phương án đã được xây dựng, các vị trí này đã sớm được xử lý rút hết nước trong thời gian ngắn, giao thông đi lại bình thường.

Đối với cơn bão số 3 gây mưa vừa, mưa to trên địa bàn thành phố từ ngày 16/9/2014 đến ngày 21/9/2014 đã gây ngập nhẹ một số tuyến đường, tuyến phố khu vực nội thành, như: Vũ Trọng Phụng, Quan Nhân, chân cầu Vĩnh Tuy, phố Hoàng Mai, Vĩnh Hưng, Thanh Đàm, Mạc Thị Bưởi, Định Công, Triều Khúc, Phạm Văn Đồng. Ngay sau khi mưa ngớt, hầu hết các vị trí đã rút hết nước, tình trạng úng ngập tại nội thành đã được khắc phục nhanh.

Tại khu vực ngoài thành, 2 đợt mưa to trong tháng 8 bắt đầu từ các ngày 13/8 và 28/8 đã làm úng ngập cục bộ một số khu vực ngoại thành. Do đó, một số quận huyện đã phải triển khai phương án tiêu nước; các doanh nghiệp thủy lợi đã vận hành 54 trạm bơm tiêu, 201 máy bơm với tổng lưu lượng 555.300 m3/h để xử lý; đến 7 giờ ngày 3/9 các diện tích úng ngập đã được bơm tiêu toàn bộ.

Cơn bão số 3 gây mưa vừa, mưa to trên địa bàn thành phố phố từ ngày 16/9/2014 đến ngày 21/9/2014 khiến khu vực ngoại thành có 14.732 ha diện tích lúa bị đổ nghiêng tại một số huyện (Thanh Oai, Mê Linh, Chương Mỹ, Phúc Thọ, Quốc Oai, Mỹ Đức, Sóc Sơn, Ứng Hòa, Thường Tín, Đông Anh, Phú Xuyên, Thạch Thất); hơn 36ha diện tích hoa màu, cây ăn quả, cây trồng khác bị ảnh hưởng và 633ha bị dập nát, gãy đổ (tại một số huyện: Thạch Thất, Thanh Trì, Mê Linh, Thường Tín, Chương Mỹ, Đông Anh, Gia Lâm, Mỹ Đức, Hà Đông, Quốc Oai, Đan Phượng). Trước tình hình đó, các doanh nghiệp thủy lợi đã huy động vận hành 62 trạm bơm với 248 máy, tổng lưu lượng 477.500m3/h xử lý úng ngập. Đến 7 giờ ngày 19/9/2014 không còn diện tích úng ngập ở khu vực ngoại thành, cơ bản không có thiệt hại về lúa và hoa mầu.

Không có sự cố lớn về đê điều, hồ đập, công trình thủy lợi. Các doanh nghiệp thủy lợi đã chủ động tiến hành kiểm tra, sữa chữa các hư hỏng nhỏ của các trạm bơm, cơ bản đảm bảo ổn định, vận hành phục vụ sản xuất an toàn.

Bên cạnh đó, không có sự cố lớn về cống tưới, tiêu. Đối với các cống cũ (trên 40 năm như Cống Liên Mạc, cống trạm bơm Ấp Bắc…) một số hạng mục công trình đã xuống cấp, hư hỏng với các mức độ khác nhau. Trong quá trình quản lý, vận hành và bảo dưỡng công trình, khi phát hiện hoặc gặp sự cố công trình, các doanh nghiệp thủy lợi đã cho sửa chữa đảm bảo công trình vận hành bình thường, phục vụ sản xuất.

Năm 2014, có 4 hư hỏng lớn của các hồ chứa đã được UBND thành phố chỉ đạo thực hiện xử lý cấp bách và có biện pháp xử lý, theo dõi thường xuyên diễn biến, gồm: lún, sụt mái đập hồ Đồng Quan; sạt lở mái đập hồ Quan Sơn; hư hỏng cống lấy nước hồ chứa nước Suối Hai; hư hỏng tràn xả lũ hồ chứa nước Đồng Xô.

Năm 2014, ngoài các sự cố từ năm 2013 phát triển thêm (9 sự cố) còn xuất hiện thêm gần 30 sự cố khác, bao gồm: 6 sự cố về đê (đê tả Đáy, đê tả Cà Lồ và đê hữu Hồng); 1 sự cố về kè (kè Xuân Canh thuộc đê tả Đuống); 23 sự cố sạt lở bờ sông, kênh mương tại các tuyến sông Cầu, sông Đáy, sông Đuống, sông Hồng, sông Nhuệ, các kênh mương nội đồng… Các sự cố về đê kè sạt lở đã được UBND thành phố chỉ đạo khẩn trương và khắc phục tu bổ kịp thời, đảm bảo an toàn đê điều và tính mạng, tài sản của nhân dân.

Thiếu kiên quyết trong xử lý vi phạm

Theo đánh giá của Ban chỉ huy PCLB thành phố, năm 2014, công tác PCLB đã được các cấp ủy đảng và chính quyền đặc biệt quan tâm, chỉ đạo các ngành, các quận, huyện một cách sâu sát và quyết liệt, đối phó có hiệu quả với mưa úng, bão lũ như: Kiểm tra, đánh giá hiện trạng công trình đê điều, hồ chứa, công trình thủy lợi, xác định các trọng điểm, các điểm xung yếu, kiểm kê vật tư dự trữ tại các kho và trên các tuyến đê thuộc thành phố quản lý, trên cơ sở đó đề xuất biện pháp đảm bảo an toàn; lập phương án phòng chống lụt, bão, úng trong mùa mưa bão năm 2014, kiểm tra công tác chuẩn bị PCLB tại các quận, huyện như: Mê Linh, Phúc Thọ, Phú Xuyên, Hoàng Mai, Đan Phượng, Ứng Hòa, Long Biên, Ba Vì, Gia Lâm, Sơn Tây, Thanh Trì, Quốc Oai, Mỹ Đức và một số trọng điểm (Cống Liên Mạc, Kè Xuân Canh - Cống Long Tửu, Kè Thanh Am - Tình Quang, Cống Yên Sở). Quan tâm đầu tư kinh phí xây dựng, tu sửa các công trình phục vụ công tác phòng, chống lụt, bão, úng ngập. Các tiểu ban PCLB đã chủ động xây dựng kế hoạch, phương án phòng, chống lụt, bão, úng ngập, giảm nhẹ thiên tai năm 2014 theo nhiệm vụ của từng tiểu ban, sẵn sàng khi có tình huống xấu xảy ra.

Tuy nhiên, trong năm 2014 vẫn còn những hạn chế, tồn tại cần khắc phục. Trong đó đáng quan tâm là tình trạng vi phạm Luật Đê điều, Pháp lệnh Phòng chống lụt bão, Pháp lệnh khai thác và bảo vệ công trình Thủy lợi trên địa bàn thành phố còn diễn ra khá phổ biến.

Trong khi đó, sự kết hợp giữa cơ quan quản lý và chính quyền các cấp chưa chặt chẽ; công tác quản lý trật tự xây dựng ở một số quận, huyện ven đê chưa chặt chẽ; công tác tuyên truyền, vận động chấp hành pháp luật về đê điều và PCLB chưa được thực hiện thường xuyên. Việc xử lý các vi phạm chưa kịp thời, thiếu kiên quyết, dứt điểm, thậm chí nhiều địa phương còn né tránh. Do vậy, kết quả xử lý thấp, tính răn đe giáo dục không cao, tình trạng tái vi phạm vẫn còn diễn ra.

Thực tế, tình trạng khai thác cát trái phép vẫn diễn ra phức tạp và có chiều hướng gia tăng. Công tác điều tra, khảo sát và thực hiện việc cắt tỉa cây xanh trên đường phố trước mùa mưa bão tuy đã được thực hiện, nhưng vẫn còn tình trạng nhiều cây đổ, cành gãy, làm ách tắc giao thông và thậm chí đã gây chết người.

Hệ thống công trình tiêu thoát nước phục vụ sản xuất và dân sinh còn bất cập, thiếu đồng bộ. Kênh mương bị bồi lắng, khả năng tiêu thoát nước hạn chế. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, chuyển đổi mục đích sử dụng đất đai từ nông nghiệp sang công nghiệp, đô thị, dịch vụ, du lịch làm thay đổi địa hình tự nhiên, chia cắt các công trình hiện có, từ đó đã hạn chế khả năng tiêu thoát gây úng ngập nặng và kéo dài hơn.

Ngoài ra, một bộ phận nhân dân, một số quận, huyện, xã, phường và đơn vị còn có tư tưởng chủ quan, từ đó một số nội dung liên quan đến PCLB thực hiện còn chậm và chất lượng chưa cao, như: xây dựng phương án PCLB chưa cụ thể, chưa sát thực; việc chuẩn bị các điều kiện cho thực hiện phương án còn hình thức; chế độ thông tin, báo cáo chưa đầy đủ, kịp thời.

Hạn chế tới mức thấp nhất thiệt hại

Theo nhận định, hiện tượng ENSO nghiêng về pha nóng, sự biến đổi khí hậu toàn cầu đang diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Tình hình thời tiết, thủy văn trên phạm vi cả nước trong năm 2015 sẽ có diễn biến phức tạp hơn so với năm 2014, trong đó số cơn bão, ATNĐ nhiều hơn về số lượng, bão mạnh, siêu bão có thể xuất hiện, lũ xuất hiện nhiều hơn ở Bắc Bộ, Trung Bộ và Tây Nguyên.

Các hiện tượng thời tiết xảy ra bất thường không còn theo quy luật, xuất hiện nhiều hiện tượng thời tiết cực đoan. Cần đề phòng dông, tố, lốc, mưa đá xảy ra vào các thời kỳ giao mùa và những trận mưa lớn cục bộ và diện rộng gây úng ngập cục bộ.

Do đó, Ban chỉ huy Phòng, chống thiên tai thành phố đã đưa ra 3 mục tiêu chính trong công tác phòng chống thiên tai năm 2015, gồm: bảo đảm an toàn hệ thống đê điều, hồ đập và các công trình phòng chống thiên tai, lụt bão; bảo đảm an toàn về người và tài sản của Nhà nước và nhân dân; ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội; khắc phục nhanh hậu quả và hạn chế tới mức thấp nhất thiệt hại do thiên tai như mưa, lũ, bão, áp thấp nhiệt đới, úng ngập, hạn hán, rét hại, sương muối, mưa đá, … gây ra để bảo đảm sản xuất và đời sống của nhân dân.

Ban chỉ huy phòng, chống thiên tai thành phố cũng đã đề ra kế hoạch phòng, chống lụt, bão và úng ngập năm 2015. Theo đó, đối với khu vực ngoại thành: Các huyện tập trung đẩy nhanh tiến độ gieo cấy, đảm bảo cấy xong cơ bản vụ mùa trước 30/6/2015; đồng thời thực hiện việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng các khu vực ruộng trũng, để phòng, chống úng hiệu quả.

Một số công trình thuộc hệ thống tiêu úng khu vực ngoại thành được xây dựng đã lâu chưa được nâng cấp, địa hình bị chia cắt, thay đổi do tốc độ đô thị hóa nhanh tại khu vực này công trình tiêu úng chưa đáp ứng yêu cầu. Vì vậy giải pháp tiêu úng khu vực này phải linh hoạt, kết hợp chặt chẽ giữa giải pháp công trình và phi công trình. Chuẩn bị sẵn sàng, cụ thể phương án chống úng từng vùng, từng khu vực; thực hiện khoanh vùng khép kín khu tiêu, giữ nước vùng cao, vợi nước vùng trũng, ưu tiên tiêu vùng tập trung dân cư.

Việc vận hành hệ thống công trình tiêu úng khu vực ngoại thành thực hiện theo phương án xây dựng được duyệt của các công ty thủy lợi sông Tích, sông Đáy, sông Nhuệ, Mê Linh, công ty Đầu tư phát triển thủy lợi Hà Nội và các địa phương. Trong đó, chú trọng giải pháp chủ động tiêu kiệt nước đệm đẩy nhanh thời vụ gieo cấy vụ mùa và ưu tiên hỗ trợ tiêu úng khu vực nội thành.

Còn đối với khu vực nội thành, giải pháp chống úng khu vực nội thành liên quan chặt chẽ đến việc vận hành trạm bơm Yên Sở và hệ thống thủy lợi sông Nhuệ. Bởi vậy, các giải pháp cụ thể đã được đưa ra. Trước hết, đối với Vùng lưu vực sông Tô Lịch: Khai thác triệt để năng lực và chủ động tiêu đối với cụm công trình đầu mối Yên Sở, các hồ điều hòa và hệ thống công trình dẫn tiêu trong lưu vực, mở đập Thanh Liệt tiêu kiệt nước đệm trên sông Tô Lịch trước khi mưa, bão xảy ra. Khi có mưa úng: vận hành trạm bơm Yên Sở (22 máy, tổng công suất 90 m3/s); vận hành trạm bơm Đông Mỹ, tiêu hỗ trợ trạm bơm Yên Sở. Vận hành trạm bơm Hòa Bình và trạm bơm Siêu Quần.

Đối với vùng lưu vực sông Nhuệ: Đây là vùng tiêu phụ thuộc chủ yếu vào mực nước sông Nhuệ. Địa hình khu vực Mỹ Đình có cao độ từ +6,0m đến +6,6m. Vì vậy cần phải duy trì mực nước sông Nhuệ tại thượng lưu đập Hà Đông dưới mức +5,0m để vùng này tiêu tự chảy được. Tuy nhiên, do khu vực bờ hữu sông Nhuệ (huyện Đan Phượng, Hoài Đức và một phần huyện Từ Liêm) địa hình rất cao từ +7,0m đến +9,0m và thủy thế thấp dần từ phía tả sông Đáy về sông Nhuệ nên khi có mưa lớn nước dồn về làm mực nước sông Nhuệ đoạn từ Liên Mạc đến Hà Đông tăng lên rất nhanh; mặt khác lòng sông Nhuệ từ Khánh Hà đến cầu Chiếc (huyện Thường Tín) bồi lắng, lòng sông hẹp (có chỗ chỉ rộng 25m/40m thiết kế) nên nước sông Nhuệ từ Liên Mạc đến Hà Đông tiêu thoát chậm về hạ lưu.

Để duy trì mực nước tại thượng lưu đập Hà Đông (dưới +5,0m), đảm bảo tiêu nước cho lưu vực sông Nhuệ, khi tình huống mưa lớn xảy ra giữ nước khu vực Đan Phượng, Hoài Đức không tiêu vào sông Nhuệ bằng các trạm bơm tiêu ra sông Đáy (Tiên Tân, Minh Khai, Phương Bảng, Đào Nguyên).

Giao UBND các quận, huyện: Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Hà Đông, Thanh Trì có trách nhiệm đảm bảo chống tràn bờ tả sông Nhuệ trên địa bàn quản lý, hoành triệt các cửa cống cấp thoát nước, đảm bảo ngăn không cho nước sông Nhuệ tràn vào khu vực nội thành.

Vận hành tối đa các trạm bơm phía bờ tả sông Nhuệ: Xuân Đỉnh, Đồng Bông 1, Đồng Bông 2, Thanh Bình, Cầu Bươu. Dùng trạm bơm tưới La Khê rút nước sông Nhuệ về trạm bơm Phương Trung, Cao Xuân Dương, Ngọ Xá để bơm tiêu ra sông Đáy. Bên cạnh đó, vận hành trạm bơm dã chiến tại cống Yên Nghĩa quy mô (15m3/s) để rút nước sông Nhuệ đoạn từ Liên Mạc đến Hà Đông.

Khi mực nước sông Nhuệ tại thượng lưu cống Đồng Quan đến +4,5m thực hiện giải pháp ngừng vận hành các trạm bơm tiêu vào sông Nhuệ thuộc các huyện Hoài Đức, Thanh Oai, Thường Tín, Ứng Hòa, Phú Xuyên; mở đập Hòa Mỹ vận hành trạm bơm Vân Đình rút nước sông Nhuệ, đồng thời vận hành tối đa công suất các trạm bơm: Ngọ Xá, Ngoại Độ, Khai Thái, Bộ Đầu; vận hành cống Thanh Liệt tiêu hỗ trợ sông Nhuệ theo phương án; đề nghị Bộ Nông Nghiệp và PTNT chỉ đạo vận hành trạm bơm Yên Lệnh hỗ trợ tiêu sông Nhuệ. Khi thực hiện giải pháp này cần quan tâm hỗ trợ những khu vực dân cư bị ngập úng do phải chôn giữ nước: Lắp đặt cầu phà, hỗ trợ các phương tiện giao thông… để đảm bảo lưu thông với các khu vực khác.

Bên cạnh đó, đối với những trọng điểm, những vị trí sạt lở, lún sụt, hư hỏng chưa được đầu tư tu sửa trước mùa mưa bão năm 2015, Ban chỉ huy Phòng, chống thiên tai thành phố yêu cầu xây dựng phương án bảo vệ các trọng điểm (4 trọng điểm). Trong đó cần xác định tình huống nguy hiểm, xác định số lượng vật tư, nhân lực, người chỉ huy cụ thể cho từng trọng điểm. Những vị trí lún sụt, sạt lở, hư hỏng chưa được đầu tư sử chữa: Cần được tổ chức theo dõi chặt chẽ, xác định vị trí, số lượng vật tư cần huy động. Giao nhiệm vụ cho các đơn vị, cơ quan trực tiếp quản lý, chính quyền cơ sở theo dõi, báo cáo kịp thời khi có diễn biến xấu xảy ra.