Những trường hợp nào chống chỉ định hoặc hoãn tiêm vắc xin sởi-rubella?

Trong chiến dịch này, trên cả nước có khoảng 23 triệu trẻ em 1-14 tuổi được tiêm vắc xin sởi-rubella, là chiến dịch tiêm chủng mở rộng lớn nhất từ trước đến nay tại nước ta, dự kiến kết thúc vào tháng 2/2015.

Nhân dịp này, Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) đã trả lời một số vấn đề liên quan đến tiêm vắc xin sởi-rubella.

Vắc xin sởi -rubella là vắc xin gì?

Vắc xin sởi -rubella là vắc xin phối hợp để phòng đồng thời hai bệnh sởi và bệnh rubella. Đây là vắc xin sống, giảm độc lực.

Vắc xin được đóng gói dạng bột đông khô, có màu vàng trắng kèm theo lọ dung dịch pha hồi chỉnh. Vắc xin phối hợp sởi -rubella phải được pha hồi chỉnh trước khi sử dụng. Vắc xin đóng gói dưới dạng lọ thủy tinh 10 liều/lọ. Dung môi được đóng 5ml/lọ.

Chỉ sử dụng loại dung môi đi kèm với lọ vắc xin để pha hồi chỉnh vắc xin. Tuyệt đối không sử dụng dung môi của nhà sản xuất khác để pha với vắc xin sởi-rubella cũng như không dùng nước cất để pha hồi chỉnh. Sử dụng dung môi không đúng có thể làm mất hiệu lực vắc xin và gây ra những phản ứng nghiêm trọng sau tiêm vắc xin. Không bao giờ được làm đông băng dung môi.

Loại vắc xin sởi-rubella sử dụng trong chiến dịch tiêm chủng năm 2014 – 2015 là vắc xin sởi-rubella do hãng Serum Institute, Ấn Độ sản xuất. Vắc xin này đạt tiêu chuẩn tiền kiểm định của Tổ chức Y tế Thế giới, do Liên minh toàn cầu Vắc xin và tiêm chủng (GAVI) hỗ trợ kinh phí và do Quĩ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF) mua và cung ứng cho Việt Nam. Vắc xin đã được sử dụng tại hàng chục nước trên thế giới.

Tiêm vắc xin sởi-rubella có hiệu quả như thế nào?

Bệnh sởi và rubella không có thuốc điều trị đặc hiệu. Tiêm vắc xin sởi-rubella là cách duy nhất phòng bệnh chủ động và hiệu quả.

Vắc xin phối hợp sởi -rubella giúp bảo vệ đồng thời cho trẻ em khỏi mắc hai bệnh sởi và rubella, và phòng hội chứng rubella bẩm sinh ở trẻ em. Hiệu quả bảo vệ của vắc xin là 95%.

Cũng như các vắc xin khác, tiêm vắc xin sởi-rubella không có hiệu quả phòng bệnh tuyệt đối 100%. Đáp ứng miễn dịch còn tuỳ thuộc vào tuổi tiêm vắc xin, loại vắc xin, đặc điểm miễn dịch, tình trạng sức khoẻ của từng người, chất lượng vắc xin và kỹ thuật thực hành tiêm chủng.

Tại nhiều nước, nhờ tiêm chủng vắc xin rubella bệnh rubella cũng như hội chứng rubella bẩm sinh đã giảm mạnh, ở nhiều nước châu Mỹ, châu Âu bệnh đã được loại trừ.

 Vắc xin sởi-rubella được triển khai trong chương trình tiêm chủng mở rộng (TCMR) như thế nào?

Vắc xin sởi đã được triển khai trong chương trình TCMR trên phạm vi toàn quốc từ năm 1985 cho trẻ lúc 9 tháng tuổi. Lịch tiêm mũi thứ hai vắc xin sởi được triển khai từ năm 2006.

Dự án TCMR sẽ triển khai chiến dịch tiêm vắc xin phối hợp sởi-rubella cho toàn bộ trẻ từ 1 – 14 tuổi tại tất cả xã/phường trên toàn quốc từ cuối năm 2014 đến đầu năm 2015. Mục tiêu của chiến dịch nhằm tạo miễn dịch chủ động phòng bệnh sởi và rubella, hướng tới mục tiêu loại trừ bệnh sởi, khống chế bệnh rubella và hội chứng rubella bẩm sinh.

 Sau chiến dịch, vắc xin sởi đơn và vắc xin phối hợp sởi -rubella sẽ tiếp tục được triển khai tiêm chủng theo lịch trong TCMR các năm tiếp theo.

Lịch tiêm vắc xin sởi và vắc xin sởi-rubella trong chương trình TCMR ở Việt Nam là như thế nào?

 Trong tiêm chủng thường xuyên: Đối với vắc xin sởi, tiêm mũi thứ nhất cho trẻ 9 tháng tuổi và mũi thứ hai khi trẻ 18 tháng tuổi.

Trong chiến dịch tiêm tiêm vắc xin sởi-rubella năm 2014 - 2015: Tất cả trẻ em từ 1 tuổi đến 14 tuổi được tiêm 1 mũi vắc xin phối hợp sởi -rubella.

Tại sao phải tiêm hai liều vắc xin sởi?

 Các nghiên cứu trên thế giới cho thấy nếu tiêm vắc xin Sởi vào lúc 9 tháng tuổi, chỉ có khoảng 85% trẻ được tiêm vắc xin có đáp ứng miễn dịch. Còn lại khoảng 15% số trẻ không có đáp ứng miễn dịch do các yếu tố như còn tồn lưu miễn dịch thụ động do mẹ truyền, hay hệ thống miễn dịch của trẻ chưa hoàn chỉnh...

Việc tiêm mũi thứ hai vắc xin sởi lúc 18 tháng tuổi là cơ hội để tạo miễn dịch cho những trường hợp chưa có đáp ứng miễn dịch sau tiêm mũi thứ nhất hoặc trẻ bị bỏ sót chưa được tiêm vắc xin sởi, từ đó giúp tăng tỷ lệ trẻ có miễn dịch trong cộng đồng lên trên 95%.

Đối với vắc xin rubella, hầu hết các nước trên thế giới thường dùng vắc xin rubella phối hợp với vắc xin sởi, vắc xin quai bị.

Con tôi đã tiêm 2 mũi vắc xin sởi có cần tiêm vắc xin sởi-rubella không?

Nếu trẻ đã tiêm đủ 2 mũi vắc xin sởi đúng lịch thì trẻ có thể được bảo vệ khỏi bệnh sởi. Tuy nhiên, trẻ chưa được bảo vệ phòng bệnh rubella nên cần được tiêm vắc xin phối hợp sởi-rubella. Việc nhắc lại thêm một mũi Sởi nữa không ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.

Con tôi đã tiêm 1 mũi vắc xin sởi -quai bị-rubella (MMR) thì có cần tiêm vắc xin sởi-rubella nữa không?

Nếu trẻ đã tiêm 1 mũi vắc xin sởi -rubella hoặc sởi -quai bị -rubella trẻ vẫn cần được tiêm thêm 1 mũi vắc xin sởi-rubella trong chiến dịch (trừ trường hợp mới tiêm trong vòng 1 tháng gần đây.)

Có thể tiêm vắc xin sởi-rubella đồng thời với các vắc xin khác không?

Vắc xin sởi-rubella an toàn và hiệu quả khi tiêm chủng đồng thời với với vắc xin bạch hầu-ho gà -uốn ván (DPT), bạch hầu-uốn ván (DT hoặc Td), lao, bại liệt (OPV hoặc IPV), Hib, viêm gan B, vitamin A. Tuy nhiên, không được tiêm đồng thời hai mũi vắc xin khác nhau vào cùng 1 vị trí.

Có nên tiêm vắc xin đối với người đã từng mắc sởi hoặc rubella?

Những trường hợp đã được chẩn đoán xác định là mắc bệnh sởi và rubella thì không phải tiêm vắc xin sởi - rubella vì người mắc bệnh thường có miễn dịch bền vững với các bệnh này.

Tuy nhiên, nếu chỉ mắc sởi hoặc mắc rubella hoặc chưa biết chắc chắn đã mắc các bệnh này thì việc tiêm vắc xin phối hợp sởi-rubella để phòng đồng thời 2 bệnh là cần thiết.

Các phản ứng sau tiêm vắc xin sởi-rubella là như thế nào?

 Các phản ứng nhẹ có thể gặp là:

Vắc xin sởi có thể gây ra sưng đau nhẹ tại chỗ tiêm trong vòng 24 giờ sau tiêm chủng. Hầu hết các trường hợp tự khỏi trong vòng 2 - 3 ngày mà không cần chăm sóc y tế. Sốt nhẹ chiếm 5 - 15% sau khi tiêm và kéo dài trong 1 - 2 ngày. Phát ban xảy ra trong khoảng 2% người được tiêm, thường bắt đầu từ 7-10 ngày sau khi tiêm và kéo dài 2 ngày. Các tác dụng phụ nhẹ xảy ra ít hơn ở liều tiêm thứ 2. Viêm não đã được báo cáo sau khi tiêm vắc xin Sởi với tỷ lệ khoảng 1/1 triệu trường hợp tiêm mặc dù chưa chứng minh được mối liên quan.

Vắc xin rubella chủ yếu gây ra các dấu hiệu ở khớp như đau khớp (25%), viêm khớp (10%) ở trẻ vị thành niên và phụ nữ, thường kéo dài từ vài ngày đến 2 tuần. Phản ứng này rất hiếm ở trẻ em và ở nam giới tiêm vắc xin sởi - rubella (0 - 3%).

Sốt nhẹ và phát ban, nổi hạch, đau cơ, dị cảm là những triệu chứng thường được báo cáo.

Một số phản ứng nặng hiếm gặp:

Giảm tiểu cầu là dấu hiệu rất hiếm với tỷ lệ báo cáo dưới 1/30.000 liều dùng.

Sốc phản vệ cũng rất hiếm gặp. Vắc xin rất hiếm khi gây ra phản ứng dị ứng như nổi mề đay, ngứa, phát ban dị ứng trong vòng 24 giờ sau tiêm chủng.

Các nghiên cứu cho thấy phản ứng của hệ thần kinh trung ương không liên quan trực tiếp đến vắc xin.

Miễn dịch sau tiêm vắc xin sởi-rubella có bền vững suốt đời không?

Hầu hết các trường hợp có đáp ứng miễn dịch với Sởi, rubella sau tiêm vắc xin và miễn dịch này là bền vững suốt đời.

Những trường hợp chống chỉ định hoặc tạm hoãn tiêm vắc xin sởi-rubella?

Chống chỉ định tiêm vắc xin sởi-rubella trong các trường hợp sau:

Có tiền sử sốc hoặc có phản ứng nghiêm trọng sau tiêm chủng vắc xin chứa thành phần sởi hoặc rubella như: sốt cao trên 39oC kèm co giật hoặc dấu hiệu não/màng não, tím tái, khó thở, sốc.

Dị ứng với bất kỳ thành phần nào có trong vắc xin, ví dụ với neomycin.

Có tình trạng suy chức năng các cơ quan (như suy hô hấp, suy tuần hoàn, suy tim, suy thận, suy gan).

Tình trạng suy giảm miễn dịch nghiêm trọng bẩm sinh hoặc mắc phải (AIDS).

Phụ nữ có thai.

Các trường hợp chống chỉ định khác theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Tạm hoãn tiêm vắc xin sởi-rubella trong các trường hợp sau:

Mắc các bệnh cấp tính, đặc biệt là các bệnh nhiễm trùng.
Trẻ sốt ≥ 37,5oC hoặc hạ thân nhiệt ≤ 35,5oC (đo nhiệt độ tại nách).

Trẻ mới dùng các sản phẩm globulin miễn dịch hoặc truyền máu, huyết tương trong vòng 3 tháng.
Trẻ đang hoặc mới kết thúc liều điều trị corticoid (uống, tiêm) trong vòng 14 ngày, thuốc ức chế miễn dịch khác hay điều trị xạ trị.

Mắc bệnh bạch cầu cấp, thiếu máu nặng, các bệnh máu nghiêm trọng khác hoặc truyền máu.

Các trường hợp tạm hoãn tiêm chủng khác theo hướng dẫn của nhà sản xuất.

Các trường hợp dị tật, suy dinh dưỡng, nhiễm HIV có thuộc diện chống chỉ định hoặc tạm hoãn tiêm vắc xin sởi-rubella không?

Các trường hợp dị tật nhưng không suy tuần hoàn, suy hô hấp, suy gan, suy thận và không thuộc các chống chỉ định hay tạm hoãn nêu tại câu 8 thì không chống chỉ định hoặc hoãn tiêm vắc xin sởi, rubella.

Trường hợp suy dinh dưỡng không thuộc diện chống chỉ định tiêm vắc xin sởi -rubella.

Các trường hợp nghi nhiễm HIV hoặc nhiễm HIV nhưng chưa chuyển sang giai đoạn AIDS không thuộc diện chống chỉ định tiêm vắc xin sởi-rubella.