UNESCO chính thức đưa Hát Xoan khỏi danh sách cần bảo vệ khẩn cấp

Đây là tin vui đối với Việt Nam, vì chỉ trong hai ngày liên tiếp, hai di sản là nghệ thuật Bài Chòi và Hát Xoan được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. 

Riêng với loại hình Hát Xoan (Phú Thọ) đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể thế giới cần bảo vệ khẩn cấp vào năm 2011. Những năm gần đây, Hát Xoan ở Phú Thọ đã được các nghệ nhân truyền dạy cho thế hệ trẻ, đưa di sản này trở lại với cộng đồng, có sức sống mạnh mẽ trong sinh hoạt của cộng đồng dân sinh. Việc UNESCO quyết định đưa Hát Xoan ra khỏi danh mục “bảo vệ khẩn cấp” để trở thành Di sản văn hóa phi vật thể đại diện nhân loại cho thấy những chuyển biến mạnh mẽ, tích cực trong việc bảo vệ di sản này của Việt Nam. 

Đây là di sản đầu tiên trên thế giới có sự chuyển đổi đặc biệt từ Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp sang Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Theo kết quả Báo cáo định kỳ quốc gia (năm 2016) về tình trạng của Hát Xoan Phú Thọ, Việt Nam và theo đánh giá việc thực hiện kế hoạch bảo vệ di sản, Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể đã kết luận di sản Hát Xoan Phú Thọ đã không còn đáp ứng một hoặc nhiều tiêu chí của Danh sách Di sản văn hoá phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp vì những lý do sau: 

Báo cáo về tình trạng của di sản chứng tỏ rằng Hát Xoan không còn cần được bảo vệ khẩn cấp nữa vì những nỗ lực gần đây của địa phương và Chính phủ đã khôi phục đáng kể khả năng tồn tại của di sản này.

Năm 2009, bốn phường Xoan có khoảng 100 người hát và nhạc công hoạt động không thường xuyên, với hơn phân nửa là trên 60 tuổi. Ngày nay, các phường có gần 200 thành viên với độ tuổi trung bình là 35. Năm 2009, trong số 31 nghệ nhân cao tuổi nhất (tuổi từ 80 đến 104), chỉ có 7 người có khả năng trình diễn và truyền dạy các bài bản cổ của Hát Xoan. Ngày nay, tổng số 62 người kế nhiệm đã được đào tạo và đều được trang bị đầy đủ để dạy các bài bản cổ của Hát Xoan. Số lượng thanh thiếu niên tham gia phát triển nhanh. 

Dự án bảo vệ và phát huy Hát Xoan được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đã thực hiện từ năm 2013 và sẽ được tiếp tục cho đến năm 2020, đã đóng một vai trò thiết yếu trong việc bảo vệ và phục hồi di sản với sự hỗ trợ đầy đủ của cộng đồng. Các biện pháp bảo vệ kết hợp truyền dạy Hát Xoan, đào tạo về bảo vệ di sản văn hoá phi vật thể, phục hồi không gian cần thiết để thực hành di sản, sưu tập các tài liệu văn học trên thực tế và công bố cho các mục đích giáo dục và giới thiệu di sản trong trường học. 

Các phường Xoan và cộng đồng, các học viên và các tổ chức có liên quan đã tham gia tích cực vào việc chuẩn bị Báo cáo định kỳ quốc gia, nhiệt tình tham gia vào các cuộc phỏng vấn, thảo luận và hội thảo. Hơn nữa, di sản này đã được kiểm kê rộng rãi với sự tham gia của cộng đồng từ năm 2012 đến năm 2015, với các thông tin được cập nhật hằng năm. 

Bên cạnh việc ghi danh Hát Xoan Phú Thọ vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Ủy ban Liên Chính phủ cũng lưu ý Việt Nam không chỉ thực hiện các biện pháp bảo vệ và phát huy di sản như trong Hồ sơ đề cử vào Danh sách đại diện mà cần tiếp tục hoàn thành việc thực hiện kế hoạch bảo vệ di sản như đã được đề cập trong Hồ sơ đề cử vào Danh sách khẩn cấp năm 2011 và Báo cáo định kỳ quốc gia năm 2016.