Tranh chấp dân sự: Cố gắng hòa giải để không phải ra tòa

Trước đây, tranh chấp trong dân cư chủ yếu xoay quanh vấn đề tài sản, vay nợ tiền bạc, nay 90% tranh chấp dân sự là khiếu kiện đất đai, nhà đất với diễn biến ngày càng phức tạp.

- Có thông tin, với án dân sự hiện nay, tỷ lệ giải quyết chỉ gần 3%, phản ánh này có đúng không, thưa ông?

- Án dân sự hiện nay rất phức tạp. Nhìn chung, tỷ lệ giải quyết tranh chấp dạng này chỉ gần 3%, có nhiều vụ xử đi, xử lại 10-20 năm mà vẫn không xong...

- Các cơ quan công tố khẳng định đẩy mạnh giải quyết án dân sự, đổi mới phương pháp điều hành, nghiên cứu hồ sơ nhưng kết quả rất khiêm tốn, tại sao vậy?

- Đó một phần do pháp luật chưa hoàn thiện, các quan hệ pháp luật về tài sản không cụ thể. Thẩm phán có lúc chỉ biết dựa vào nghị quyết và lương tâm để phán quyết. Chưa kể, quy định của Luật Tố tụng dân sự khiến tòa án còn đang làm thay đương sự quá nhiều việc. Đáng lẽ, khi tranh chấp xảy ra, các bên tự đưa ra chứng cứ, tài liệu giấy tờ để chứng minh quyền lợi ích hợp pháp của mình thì tòa án vừa là người xác minh thu thập chứng cứ, vừa làm hồ sơ, người xét xử… như thế khách quan sao được. Tôi cho rằng, tòa án phải giảm dần vai trò trong việc thu thập chứng cứ, chỉ hỗ trợ người dân thu thập chứng cứ trong trường hợp bất khả kháng.

- Qua xét xử khá nhiều vụ việc dân sự cho thấy, một số đương sự không cung cấp chứng cứ khi tòa giải quyết án sơ thẩm.

Khi xét xử giám đốc thẩm lại bổ sung nhiều thông tin. Theo ông tại sao có hiện tượng này?

- Đây là tình trạng khá phổ biến, vì đương sự có tâm lý "không tin tòa ở cấp dưới" cứ chờ xử giám đốc thẩm mới đưa ra. Tôi cho rằng luật pháp phải nghiêm minh, có giới hạn, nên nghiên cứu ấn định thời điểm giao nộp chứng cứ ngay cấp sơ thẩm; giữ lại chứng cứ không trình ở tòa sơ thẩm, đến phúc thẩm hoặc giám đốc thẩm mới trình chỉ càng làm việc xét xử án kéo dài, thủ tục thêm rườm rà, gây ra những tốn kém không cần thiết. Ngược lại, về tiêu chí kháng nghị, cũng phải quy định chặt chẽ, cụ thể hóa và không nên nặng về thủ tục mới ngăn được trình tự kháng nghị tràn lan, bởi tiêu chí kháng nghị càng quy định chặt bao nhiêu thì càng dễ hiểu, người dân dễ biết nên áp dụng trong trường hợp nào.

- Theo ông, cần làm gì để tiến tới giảm dần tình trạng tồn đọng án dân sự?

- Hầu hết tranh chấp dân sự ở Việt Nam đều phải giải quyết bằng con đường tòa án. Có khi vì mấy đồng bạc mà phải mở cả phiên tòa xét xử. Trong khi đó, không phải mọi tranh chấp đưa ra tòa là đều hay. Chúng ta phải tận dụng hòa giải giữa đôi bên để đúng với tiêu chí "việc dân sự cốt ở đôi bên". Để đạt mục tiêu này, dự án Bộ luật Tố tụng dân sự cần nhấn mạnh hơn việc đương sự tự thu thập chứng cứ và chứng minh để có thể thống nhất, hòa giải mà không phải ra tòa.