Chuyển đổi cơ cấu cây trồng thích ứng với biến đổi khí hậu

Nhu cầu bức thiết

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đã và đang gây ra nhiều thiệt hại cho Ngành Nông nghiệp. Con số tăng trưởng âm nửa đầu năm nay của ngành này cũng xuất phát từ những diễn biến bất lợi do biến đổi khí hậu gây ra. Theo Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh: Hạn hán có năm làm giảm 20-30% năng suất cây trồng, giảm sản lượng lương thực, ảnh hưởng nghiêm trọng tới chăn nuôi và sinh hoạt của người dân. Hạn hán kéo dài sẽ dẫn đến nguy cơ hoang mạc hóa ở một số vùng, đặc biệt là vùng Nam Trung Bộ, vùng cát ven biển và vùng đất dốc thuộc trung du, miền núi, gây ra những hệ lụy đáng kể đối với phát triển bền vững ở Việt Nam. Không chỉ hạn hán, bão lũ đang gây thiệt hại lớn cho Ngành Nông nghiệp. Chỉ tính riêng 3 cơn bão vừa qua đã làm ngập úng, thiệt hại hàng nghìn héc ta rau màu, khiến nhiều người thiệt mạng.

Theo nghiên cứu và dự báo của Ủy ban liên chính phủ về BĐKH của Liên hợp quốc (IPPC) và Ngân hàng Thế giới, ở Việt Nam, nếu nước biển dâng lên 1m sẽ làm ngập khoảng từ 0,3 đến 0,5 triệu héc ta tại Đồng bằng sông Hồng, 1,5-2 triệu héc ta vùng BĐKH. Cá biệt những năm lũ lớn, khoảng trên 90% diện tích của Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) bị ngập từ 4 đến 5 tháng, trong đó chủ yếu là đất lúa bị ngập hoặc nhiễm mặn không thể sản xuất. BĐKH cũng khiến năng suất cây trồng giảm. PGS.TS Nguyễn Văn Bộ, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam cho rằng: Ngành Nông nghiệp cần sớm đưa ra kịch bản để đưa những giống cây trồng thích ứng với BĐKH vào sản xuất. “Việc năng suất lúa ở ĐBSCL vừa qua giảm do xâm nhập mặn là cũng vì ta không biết “né” những biến đổi của thời tiết. Cảnh báo rõ ràng nhưng nông dân vẫn cố tình sản xuất” - PGS.TS Nguyễn Văn Bộ nhấn mạnh. Đồng quan điểm, PGS.TS Đinh Vũ Thanh, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường (Bộ NN&PTNT) cho rằng: Đến nay, nước ta đã có các bộ giống lúa thích ứng với điều kiện úng ngập, các giống chịu mặn, chịu phèn, chịu hạn, chịu ngập lụt; Bộ NN&PTNT cũng khuyến cáo những cây trồng thích hợp với từng vùng như chịu khô hạn, ngập úng, chịu xâm mặn,… Tuy nhiên, hầu hết các địa phương chưa chú trọng đến việc sử dụng giống thích ứng với BĐKH.

Linh hoạt sử dụng cây trồng

Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT) Trần Xuân Định cho rằng: Ngoài việc củng cố hệ thống đê, kè, việc ứng phó với BĐKH thiết thực nhất là linh hoạt trong sử dụng các loại cây trồng. “Nước ta có điều kiện tuyệt vời để né biển dâng nước ngập là sử dụng đất đồi núi để phát triển nhiều loại cây công nghiệp, nông nghiệp và lâm nghiệp trong những điều kiện đất, nước khác nhau, như: Cao su, cây dừa, cây cọ dầu..., cây ăn trái, hạt dẻ... Để tăng sức sản xuất của vùng có nhiều loại đất nghèo, cần đặc biệt chú ý phủ đất chống xói mòn bằng cây họ đậu đỗ” - ông Định cho biết. Còn theo Viện trưởng Viện Chính sách Nông nghiệp nông thôn Nguyễn Đỗ Anh Tuấn, Ngành Nông nghiệp phải nghiên cứu chương trình nông nghiệp thích ứng với BĐKH, bao gồm các biện pháp né và sống chung an toàn với điều kiện bất lợi do BĐKH, như dùng giống lúa cực sớm, lúa cạn và cây lương thực ăn củ để tránh lũ, hạn, mặn xâm nhập; lúa nước sâu và lúa nổi cùng rau củ thủy sinh trong vùng nước ngập... nhằm bảo đảm an ninh lương thực.

Theo PGS.TS Nguyễn Văn Bộ: Với tình hình BĐKH ngày càng diễn ra khắc nghiệt như hiện nay, các địa phương cần chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp. “Lúa là cây lương thực quan trọng nhất của Việt Nam. Tuy nhiên, xét thuần túy về kinh tế, lúa chỉ đóng góp 5,46% GDP. Theo kịch bản BĐKH, chỉ cần nước biển dâng 1m thì nhiều diện tích bị ngập lụt không thể trồng lúa, sản lượng sẽ giảm 30-35%. Bài học nhãn tiền vừa qua về xâm nhập mặn tại các tỉnh BĐSCL gây thiệt hại lớn cho Ngành Nông nghiệp chính là sự cảnh tỉnh cho việc lựa chọn các cây trồng chưa phù hợp với điều kiện khí hậu” - ông Bộ nhấn mạnh.

Thích ứng cây trồng là biện pháp cần thiết để nền nông nghiệp có thể đứng vững trước các hình thái BĐKH. Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Quốc Doanh cho biết: Để nâng cao khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, bảo đảm phát triển nông nghiệp, nông thôn bền vững, Bộ NN&PTNT đã ban hành "Khung chương trình hành động thích ứng với BĐKH và phát triển nông thôn giai đoạn 2008-2020", trong đó chú trọng đến việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp, đưa và nhân rộng các mô hình sản xuất sử dụng các giống ứng phó với BĐKH nên thời gian tới các địa phương cần quan tâm đến vấn đề này để giảm thiệt hại do BĐKH gây ra.