Nhạc sĩ Phạm Tuyên: Người chép sử bằng âm nhạc

1.Nhạc sĩ Phạm Tuyên sinh ngày 12-1-1930. Mùa xuân này đã là mùa xuân thứ 90 của ông và cũng là dịp ông tròn 70 năm tuổi Đảng.

Xuất thân trong một gia đình khá đặc biệt, có cha là học giả Phạm Quỳnh từng làm quan Thượng thư triều đình nhà Nguyễn, bởi thế tuổi ấu thơ của nhạc sĩ Phạm Tuyên được bao bọc trong bầu không khí “danh gia vọng tộc”, cho đến khi lịch sử dân tộc có những bước ngoặt, cuộc đời ông bắt đầu nếm trải những biến cố, thăng trầm. Sớm nhận thức được sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng, nghe lời khuyên của Bác Hồ khi cha ông mất: “Cụ Phạm là người của lịch sử, sẽ được lịch sử đánh giá lại sau này. Con cháu cứ vững tâm đi theo cách mạng”, ông một lòng tin theo Đảng và sớm trở thành đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam khi mới bước vào tuổi đôi mươi.

Nhiều người còn nhớ, trong chương trình đặc biệt của Đài Truyền hình Việt Nam mang tên Quê hương mùa đoàn tụ, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã chia sẻ cảm xúc về bài hát Cánh én tuổi thơ như sau: “Từ câu ngạn ngữ Một cánh én nhỏ chẳng làm nên mùa xuân tôi đã phát triển thành bài hát với thông điệp rằng: Cuộc đời là những dòng chảy bất tận, ở đó người ta không thể sống nếu tách mình ra khỏi vòng tay của cộng đồng”.

Có lẽ đây cũng chính là quan điểm nghệ thuật xuyên suốt trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật của Phạm Tuyên. Viết và sáng tác bất cứ tác phẩm nào cũng là để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Sự nhạy cảm với thời cuộc đã giúp ông có sáng tác ghi lại bất cứ sự kiện quan trọng nào của đất nước một cách tỉ mỉ, chính xác và đầy cảm xúc bằng âm nhạc. Cũng đã nhiều lần nhạc sĩ tâm sự, có được điều đó chính là do ông được làm việc tại Đài Tiếng nói Việt Nam, môi trường báo chí với ngồn ngộn thông tin mỗi ngày đã thôi thúc ông cầm bút sáng tác. Nếu như nhà báo đưa tin bằng những bài viết thì ông “đưa tin” theo cách riêng, dễ nhớ, dễ thuộc và dễ đi vào lòng người, đó là bằng âm nhạc.

2.Nhạc sĩ, nhà nghiên cứu phê bình âm nhạc Nguyễn Thụy Kha từng nhận xét: “Nhạc sĩ Phạm Tuyên là người luôn trân trọng, yêu mến cuộc sống, một niềm tin yêu giúp ông luôn có những cảm xúc chân thành, sáng trong để bình thản sống và hoạt động nghệ thuật giữa những khó khăn đời thường. Ông là người có lòng yêu nước sâu nặng, đồng thời rất nhạy bén với thời cuộc. Ông chính là nhạc sĩ của nhân dân”.

Còn nhà thơ Trần Đăng Khoa thì cho rằng: “Cuộc đời ông là một pho tiểu thuyết bề bộn với nhiều cung bậc. Có thể tóm tắt bằng hai câu thơ của nhà thơ Phạm Tiến Duật: “Cây cúc đắng quên lòng mình đang đắng/ Trổ hoa vàng dọc suối để ong bay”. Cái khả năng không phải ai cũng có được của nhạc sĩ Phạm Tuyên là biến nỗi đắng trong cõi lòng mình thành sắc hoa vàng cho người đời chiêm ngưỡng”.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên có khả năng lay động người nghe trong nhiều đề tài, nhiều thể loại như ca khúc chính trị, ca khúc trữ tình, ca khúc thiếu nhi, ca khúc về các ngành nghề... Ở mảng đề tài nào ông cũng có những bài hát “găm” vào trí nhớ công chúng, đặc biệt là những ca khúc chính trị. Ông đã lần lượt được Đảng, Nhà nước trao Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật đợt 1 (năm 2001) cho 5 tác phẩm: Đảng đã cho ta một mùa xuân, Bám biển quê hương, Chiếc gậy Trường Sơn, Gảy đàn lên hỡi người bạn Mỹ, Như có Bác trong ngày đại thắng; Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 4 (năm 2012) về Văn học nghệ thuật dành cho 5 tác phẩm: Những ngôi sao ca đêm, Từ Làng Sen, Đêm trên Cha Lo, Tiến lên đoàn viên, Đảng đã cho tôi sáng mắt sáng lòng.

Cùng với hai giải thưởng cao quý trên, Phạm Tuyên còn là nhạc sĩ đầu tiên được trao tặng danh hiệu “Công dân Thủ đô ưu tú” (năm 2011) và sau ông, tính đến nay danh hiệu này mới chỉ xướng tên 3 nhạc sĩ khác là Hoàng Vân (năm 2012), Phú Quang (năm 2014) và Lê Mây (năm 2019). Phạm Tuyên sinh ra tại Hà Nội và công bằng mà nói, chính mảnh đất ngàn năm văn hiến đã giúp ông có một sự nghiệp âm nhạc đồ sộ, một chỗ đứng vững chắc trong lòng công chúng. Chính vì thế, ông đã tri ân Thủ đô bằng một số ca khúc như: Hát dưới trời Hà Nội, Gặp nhau giữa trời thu Hà Nội, Có một mùa thu Hà Nội, Hà Nội những đêm không ngủ, Hà Nội - Điện Biên Phủ trên không...

3.Giới chuyên môn từng nhận xét: “Nếu Tiến quân ca của nhạc sĩ Văn Cao là cái mốc của thời kỳ giành chính quyền cách mạng (năm 1945), Chiến thắng Điện Biên của nhạc sĩ Đỗ Nhuận là “cái kết” chấm dứt 9 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (năm 1954), thì ca khúc Như có Bác trong ngày đại thắng của nhạc sĩ Phạm Tuyên là mốc son trong cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại giành độc lập, thống nhất non sông (năm 1975)”.

Bài hát vang lên đầu tiên vào đầu giờ chiều ngày 30-4-1975 qua hệ thống phát thanh của Đài Tiếng nói Việt Nam. Khi ca từ vút lên cũng là lúc Việt Nam tuyên bố chính thức giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước trước toàn thế giới. Có thể nói bài hát đã đánh dấu một chặng đường mới trong lịch sử dân tộc, mở toang cánh cửa hòa bình, độc lập, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ như ca từ khẳng định “chắc nịch”: “Ba mươi năm đấu tranh giành toàn vẹn non sông/ Ba mươi năm dân chủ cộng hòa kháng chiến đã thành công”.

Đây có lẽ là bài hát có số từ ít nhất trong số những sáng tác của nhạc sĩ Phạm Tuyên (cả nhan đề và lời chỉ vỏn vẹn chưa đến 60 từ), sáng tác trong thời gian rất ngắn (khoảng 2 giờ) nhưng lại mang một giá trị đặc biệt như ông từng tâm sự: “Chỉ có hai giờ cho cả cuộc đời”. Cũng chính vì lẽ đó, Như có Bác trong ngày đại thắng đã đem đến cho ông Huân chương Lao động hạng Ba, một điều “vô tiền khoáng hậu” trong lịch sử âm nhạc cách mạng Việt Nam. 

Ca khúc mang giá trị trường tồn cho tới ngày hôm nay bởi nó không chỉ mang ý nghĩa đặc biệt trong mỗi dịp đất nước tưng bừng kỷ niệm chiến thắng 30-4-1975 mà trong bất cứ sự kiện đón niềm vui chiến thắng nào, kể cả trong lĩnh vực thể thao, điệp khúc “Việt Nam - Hồ Chí Minh” cùng lá cờ đỏ sao vàng và hình ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh kính yêu lại xuất hiện trên khắp dải đất hình chữ S, trở thành “thương hiệu ăn mừng” của người Việt Nam. 

Có thể nói, với cuộc đời tràn đầy năng lượng và niềm tin yêu với Đảng, với Bác Hồ kính yêu, nhạc sĩ Phạm Tuyên đã là một trong số không nhiều những người chép sử bằng âm nhạc thành công nhất ở nước ta. Với một “kho tàng” tác phẩm đồ sộ mang nhiều giá trị, tên tuổi của ông chắc chắn sẽ còn vang mãi, ngân mãi đến thế hệ mai sau, về một người nhạc sĩ dành cả cuộc đời mình “nhả tơ” những tác phẩm bất hủ, nhắc nhở, giáo dục con cháu về truyền thống yêu nước và lịch sử hào hùng của dân tộc ta.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên sinh năm 1930 tại Hà Nội, quê gốc ở huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương. Ông từng là Trưởng ban Biên tập âm nhạc, Trưởng đoàn Ca nhạc Đài Tiếng nói Việt Nam; Trưởng ban Văn nghệ Đài Truyền hình Việt Nam; Chủ tịch Hội Âm nhạc Hà Nội từ năm 1996 đến năm 2015 và là Chủ tịch danh dự từ năm 2016 đến nay. Ngoài ra, ông còn là Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Hội Nhạc sĩ Việt Nam (từ năm 1963 đến năm 1983).