Du xuân núi Ngọc Mỹ Nhân

Ở phía đông thị xã Ninh Bình, tỉnh Ninh Bình, có một trái núi lớn với chu vi khoảng 400 trượng, có tên gọi là núi Cánh Diều. Núi có 3 ngọn, ngọn giữa cao, hai ngọn tả - hữu chĩa ra như hai cánh chim, vì  vậy còn có tên là Diên Sỉ Sơn...

"Diên" là diều hâu, "Sỉ" là cánh chim và "Sơn" là núi, hay còn gọi là con chim diều hâu liệng. Tên gọi đó gắn liền với truyền thuyết về sự hoá thân của Cao Biền - một tướng giỏi, đồng thời là một pháp sư đời nhà Đường (Trung Quốc) sang cai trị nước ta, thường cưỡi diều giấy đi dò phá long mạch nước Nam; khi bay đến đất Hoa Lư đã bị một đạo sỹ cao tay cùng nhân dân ở đây dùng tên bắn, Cao Biền bị trọng thương, diều gẫy cánh rơi xuống một hòn núi, từ đó mang tên núi Cánh Diều.

Núi Cánh Diều vừa giống như chiếc diều bay lên lại vừa giống như thiếu nữ đang mơ mộng giữa mênh mông trời nước. Bởi thế, cổ nhân gọi núi này là Ngọc Mỹ, Núi Non Nước tên "chữ" là Dục Thúy Sơn, tạm dịch là núi tắm trong màu biếc.

Bảng nhãn Lê Quý Đôn (1726-1784), người Thái Bình, có đến thăm núi, cho khắc thơ vào vách đá phía Tây. Tạm dịch:

Ruộng phẳng nhô đá biếc
Thế núi tựa diều bay
Chùa ẩn ba đỉnh núi
Sông có cầu qua ngay
Núi vững như hổ ngồi
Suối tựa dãi rồng đây

Như thế trên núi có chùa, vào đây như lạc vào thế giới "Bồng lai tiên cảnh". Chung quanh núi có nhiều hang động u minh, kỳ ảo. Nước suối trong động chảy ra, du khách gọi là dãi rồng.

Năm 1821, vua Minh Mạng (1820-1840) tuần du ra Bắc có ghé thăm núi và cho khắc dòng chữ trên vách núi ở phía bắc, dịch là: Dựng một nhà nhỏ nghỉ chân, khi lên núi xem thấy chùa tháp của sơn thành, cột buồm bến sông, cảnh đẹp như vẽ, cúi xuống giặt chiếc áo bụi đời.

Trở về kinh đô, vua Minh Mạng quan tâm đến "bụi đời", đến nông nghiệp, đề ra chính sách khẩn hoang gồm hai hình thức đồn điền và doanh điền. Doanh điền là di dân lập ấp mới. Nhà vua cử Nguyễn Công Trứ ( 1778 - 1858) (người huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh) ra Ninh Bình năm kỷ sửu (1829) làm doanh điền sứ, chiêu mộ dân nghèo đi khai hoang vùng ven biển.

Đến cuối năm 1829, Nguyễn Công Trứ cùng nhân dân khai phá được 14.620 mẫu đất. Với số người là 1.268 người, miền đất đó đã ổn định, vua Minh Mạng cho lập thành một huyện mới với tên gọi Kim Sơn (Núi Vàng).

Thời ấy, Nguyễn Công Trứ cũng chọn một cụm dân cư đông đúc trong huyện đặt tên là Phát Diễm: Nơi phát sinh ra cái đẹp ("Diễm" và "Diệm" cùng âm, nghĩa là đẹp, ngày nay gọi là Phát Diệm).

Tương truyền, đặt tên là Phát Diễm vì Nguyễn Công Trứ đã đi qua thị xã Ninh Bình, phát hiện thấy núi Cánh Diều còn tượng hình một cô gái kiều diễm đang nằm ngửa ngắm nhìn trời mây bao la trông rất đẹp, nên đặt tên cho núi là núi Ngọc Mỹ Nhân (người con gái đẹp như ngọc), đầu mỹ nhân lại quay ra biển đông thuộc đất huyện Kim Sơn, có nghĩa là phát đẹp ở đó. (ngày nay, ở thị trấn Phát Diệm huyện Kim Sơn - nơi có nhà thờ đá nổi tiếng, các cô gái đều có mái tóc dài, người thon thả rất xinh đẹp).

Có lẽ, ít có dãy núi nào trên đất nước ta lại có một dáng hình đẹp và cái tên mỹ miều đến như thế mà do Nguyễn Công Trứ có con mắt "tinh đời" đã gọi được tên!.

Mong ai về qua đất Ninh Bình, đến đây, nên dừng chân ngắm nhìn "người đẹp như ngọc" một thoáng trong mây, để: dùng dằng đi chẳng dứt, đi thì cũng dở ở không xong.

Báo Bình Thuận