Hồn phố cổ

Ngày mới với Long bắt đầu bằng việc ra sân chung, đánh răng rửa mặt “lộ thiên” cùng với các cô chú, anh chị em hàng xóm. Việc vệ sinh tế nhị thì đợi… ra cơ quan. Phòng riêng duy nhất trong nhà có khoá cửa là chỗ cả nhà để đồ quý giá. Phòng còn lại, nơi cả gia đình ăn cơm, sinh hoạt chung, cũng là lối đi chung của mấy gia đình cùng tầng. “Ăn gì hàng xóm cũng biết. Tất cả dùng chung, nhìn nhau mà dùng”, Long kể.

Ngôi nhà Long ở hình ống như mọi căn nhà khác ở phố cổ. Quanh năm tối, người nhà phải bật điện mới nhìn rõ mặt nhau. “Cách sống của chúng tôi vẫn như ngày xưa, từ nếp ăn, nếp mặc phải gọn gàng, tươm tất. Mình không nghĩ đó là phải sống, mà nếp sống ấy tự ăn vào người: nhẹ nhàng, lễ phép, dĩ hoà vi quý”, Long nói, vẻ tự hào. Vẻ “xưa ấy” theo chàng trai này, còn thể hiện cả ở quán nước, hàng quà vặt nơi vỉa hè phố cổ.

Số 3 phố Tạ Hiện vốn là một nhà trọ do người Hoa xây, nổi tiếng từ thời Pháp. Căn nhà 3 tầng nay ngăn cho hơn chục hộ. Hành lang dẫn đến nhà cụ Hoàng Ngọc Xường - cư dân ngôi nhà từ thời kỳ đầu - ở tầng 2 rộng bằng đúng viên gạch hoa 40x40cm, người “đậm đà” một chút, nghiêng vai đi mới lọt.

Từng có lúc cụ Xường cùng vợ và con cháu tới hơn 10 khẩu chia nhau 25m2. Trong nhà, một phần hành lang được tận dụng làm tủ, trên nhốt chú mèo. Vách tủ đồng thời là cánh cửa ra hành lang, treo đủ thứ, từ lược trải tóc đến rẻ lau chùi, dụng cụ làm bếp. Mọi ngóc ngách trong nhà đều được sử dụng hợp lý, ngăn nắp.

Anh Vân là người con duy nhất không đi bộ đội trong số sáu người con của cụ Xường. Sau khi đi Tây về, anh làm ở xí nghiệp sản xuất xe đạp. Anh đề tấm bảng nhỏ để ở cầu thang: “Không khạc nhổ, vứt rác ở cầu thang”, thậm chí anh còn viết dòng chữ ấy lên từng bậc cầu thang để nhắc nhở mọi người.

Sân thượng của căn nhà có một vườn cảnh xanh um. Anh Vân cho biết đã phải mất hàng năm để mang đất, sau đó là từng chiếc chậu và từng cây cảnh lên đây. “Đây là chỗ cả nhà hóng gió mỗi đêm hè” - Anh nói, hệt như một nhà thơ.

Đối diện nhà anh Vân ở phố Tạ Hiền cũng là một nhà cổ, hiện có rất nhiều hộ đang sống chung. Mái hiên chỉ rộng vài chục cm, dài chừng hơn 2m bị ngăn ra chia cho vài nhà. Các gia chủ đồng loạt quây lại rồi lợp mái, làm chỗ để tủ lạnh, đặt đồ làm bếp, tận dụng làm chỗ ngủ kiêm bàn học cho con cái, rồi chỗ phơi quần áo… Bởi thế mỗi khi khách lạ muốn nhìn trời liền bị toàn bộ “nội y” phơi giăng giăng mặt phố đập vào mắt.

Khách cũng chẳng nên thấy lạ khi cầu thang hẹp kiêm thêm chức năng để xe đạp; hay mỗi ngõ vào các nhà chỉ rộng hơn vai người một chút; nhất quyết không hơn. Muốn cất xe máy chỉ còn mỗi cách lên xe, bật đèn pha, rồi ga và… phóng.

Cảnh này ở hầu hết những ngõ trong khu phố cổ: không gian trong nhà chỉ cách ngõ bằng một tấm mành hoặc thậm chí không có mành. Ban ngày, cửa ra vào được kéo qua một bên, mặt ngõ biến thành bếp, chỗ để giày dép, thậm chí còn được lát gạch hoa, thắp đèn sáng choang… Ai đi qua cũng phải nép sát vào một bên và không cần liếc mắt cũng có thể biết được trong nhà có những đồ đạc gì, có bao nhiêu người già, trẻ em.

“Trước phố Tạ Hiền sạch sẽ lắm, không ai vứt rác ra đường, không ai nói bậy. Chúng tôi thường ngồi chuyện phiếm bên hè phố và chạy đuổi nhau trong ngõ”, anh Vân nhớ lại. Giờ thì khác, mặt đường đầy rác. Người quá đông, sống chung, dùng chung nên cãi nhau, chửi nhau cũng nhiều, vẻ nho nhã khi xưa bị lấn áp.

Cái sự ở bất tiện, mất vệ sinh và bị dòm ngó là thế, nhưng dọn đến chỗ rộng hơn, riêng tư hơn thì còn phải tính. Cụ ông, cụ bà Xường không muốn chuyển đi. Họ đã sống cả đời ở số 3 Tạ Hiền, vui buồn, hạnh phúc đều ở căn nhà này, quen cả tiếng rao đêm, tiếng lao xao người đi lại trò chuyện, đi xa thì nhớ lắm.

Theo TT