Ngành xi măng vật lộn với khủng hoảng thừa

Hàng loạt dây chuyền, nhà máy mới chạy cầm chừng, thua lỗ, ngừng sản xuất bởi chi phí tăng cao, sản phẩm làm ra không tiêu thụ được, trong khi giải pháp xuất khẩu hay làm đường bằng bê tông xi măng chỉ mang tính tình thế. Phải chăng quy hoạch ngành xi măng có vấn đề? Hay DN xi măng đầu tư dàn trải, quá mức, thiếu tính toán...?

Bài 1:Lớn, bé cùng "rủ nhau" lỗ

Trong 10 năm trở lại đây, xi măng Việt Nam có giá bán thấp nhất trong khu vực ASEAN, luôn ở mức trên dưới 50 USD/tấn, trong khi giá xi măng trung bình trong khu vực từ 65 USD đến 75 USD/tấn. Với nhiệm vụ bình ổn thị trường về giá và nguồn cung, góp phần kiềm chế lạm phát, ổn định kinh tế vĩ mô, từ năm 2008 đến nay, giá xi măng chỉ tăng khoảng 30%, trong khi giá than, nhiên liệu chính để sản xuất xi măng, tăng gấp 4 lần. Giá điện, xăng dầu cũng điều chỉnh tăng liên tục. Từ cuối năm 2010, DN xi măng chịu thêm sức ép của việc tăng tỷ giá hối đoái giữa VND và USD, cộng với lãi suất ngân hàng tăng cao, nên chi phí tính trên giá thành xi măng tăng thêm 22-30%. Theo Hiệp hội Xi măng Việt Nam, với tổng chi phí năng lượng (chiếm 50% giá thành xi măng), tỷ giá hối đoái (tăng khoảng 10%), lãi suất vay ngân hàng hơn 20%/năm, hầu hết DN xi măng năm 2011 đều lỗ.

Điển hình cho tình trạng bi đát của ngành xi măng là các nhà máy mới đi vào hoạt động. Nhà máy Xi măng Cẩm Phả, với tổng mức đầu tư hơn 6.000 tỷ đồng, công suất 2,3 triệu tấn/năm, là một trong những nhà máy có công nghệ tiên tiến nhất hiện nay. Đầu tư đúng quy hoạch, chỉ tiêu tiêu hao năng lượng thấp, số lượng nhân công chỉ bằng 1/4 so với nhà máy khác cùng công suất, nhưng nhà máy cũng không thoát khỏi thua lỗ bởi chưa có thương hiệu, lại đi vào hoạt động đúng lúc kinh tế khủng hoảng. Năm 2010-2011, sản lượng tiêu thụ đạt 85% công suất. Năm 2012, kế hoạch sản xuất, tiêu thụ bằng 88% công suất thiết kế, song quý I mới tiêu thụ được 20% kế hoạch năm. Trong khi đó, lãi vay tăng, chênh lệch tỷ giá tăng, chi phí đầu vào tăng so với tính toán ban đầu nên nợ lũy kế của nhà máy tính đến hết năm 2011 lên tới hơn 1.200 tỷ đồng. Tương tự, Nhà máy Xi măng Hạ Long, công suất 2,15 triệu tấn/năm cũng có công nghệ tiên tiến, hiện đại. Đi vào hoạt động đúng thời điểm thị trường sụt giảm sức tiêu thụ nên công suất nhà máy chỉ đạt 72% thiết kế. Hết năm 2011, lỗ lũy kế của nhà máy lên tới 1.090 tỷ đồng. Đại hội cổ đông vừa qua nhất trí nâng vốn chủ sở hữu lên 1.491 tỷ đồng nhưng cổ đông lớn nhất là Tập đoàn Sông Đà cũng đang gặp khó khăn, nên nhà máy vẫn tiếp tục phải đi vay với lãi suất cao. Dây chuyền 2 của nhà máy phải lùi thời gian đầu tư đến năm 2016; điều đó có nghĩa toàn bộ chi phí đầu tư hệ thống cấp nguyên liệu cho toàn nhà máy (khoảng 2.000 tỷ đồng) dây chuyền 1 sẽ phải gánh hết. Bi đát hơn cả có lẽ là Nhà máy Xi măng Đồng Bành. Hoạt động từ cuối năm 2010 trong tình trạng thiếu vốn, đầu tư chưa đồng bộ, trình độ quản lý kém, sản phẩm tiêu thụ không được nên chưa đầy một năm, nhà máy đã phải dừng sản xuất. Đến tháng 9-2011, nhà máy đã lỗ 149 tỷ đồng.

Trao đổi với PV Báo Hànộimới, Tổng Thư ký Hiệp hội Xi măng Việt Nam Đỗ Đức Oanh cho biết, hiện nay, để đối phó với tình trạng tiêu thụ chậm, đa số các nhà máy đều giảm công suất hoặc kéo dài thời gian bảo trì, sửa chữa để dãn thời gian chạy máy. Cũng theo ông Oanh, DN xi măng "đen" ở chỗ đúng lúc thị trường ảm đạm, tiêu thụ giảm, thì nhiều dây chuyền đầu tư mới đi vào hoạt động và bắt đầu phải trả cả vốn lẫn lãi vay đầu tư ở mức cao. Thậm chí, tại thời điểm này, DN xi măng vẫn phải chịu lãi suất ở mức 20%/năm mà vẫn khó tiếp cận nguồn vốn, chứ chưa dám mơ đến mức lãi suất 15%/năm.

Về tình hình tiêu thụ sản phẩm, trong tháng 3, tháng 4, sản lượng đã nhích lên so với đầu năm (4,8 triệu tấn so với 2,2 triệu tấn/tháng), nhưng tính tổng 4 tháng đầu năm (15 triệu tấn) vẫn kém hơn so với cùng kỳ năm 2011. Trong khi, nếu so với năm 2010, năm 2011 sản lượng tiêu thụ cũng giảm đáng kể. Với tình huống lạc quan nhất, tức là Nhà nước có các giải pháp kích cầu tiêu thụ xi măng, thị trường bất động sản ấm dần… sản lượng xi măng tiêu thụ năm 2012 cũng chỉ hy vọng bằng năm 2011, đạt khoảng 49 triệu tấn - ông Đỗ Đức Oanh nói.